مقدمه:

واژه بسیج در جامعه‌ي مذهبی ایران واژه‌ای آشناست و کمتر کسی یافت می‌شود که این واژه را به مفهوم مثبت و یا منفی نشنیده باشد و از شنیدن آن مفهومی برایش تداعی نکند. نوع نگرش افراد و تفسیری که از این تعبیر دارند، گوناگون و گاه متضاد است و فاصله‌ي عمیقی بین برداشت‌های جاری از این واژه در ذهن جامعه وجود دارد.پس زمینه‌های ذهنی مردم که از چگونگی مواجهه‌ي آنان با این تعبیر و نیز نهادی که با همین نام وجود دارد، شکل گرفته در تفسیر آنان از واژه یاد شده نقش جدی دارد. گروهی از بسیج یک مفهوم والای عرفانی دارند و در آن خروج از رنگ تعلق و غرق شدن در بی رنگی مطلق و نوعی قلندری می‌بینند، عده‌ای از آن خاطره‌ی جنگ و دفاع و غیرت ملی را در ذهن می‌آورند.

برای جمعی بسیج نهادی نظامی- انتظامی است که حتی از دخالت در حوزه‌ی شخصی افراد و پایمال کردن حقوق فردی هم پروا ندارد، برای بعضی بسیج و بسیجی تداعی‌گر لباس و شکل ظاهری است و برای گروه‌هایی مفاهیمی دیگر را به ذهن می‌آورد، اما پرسش اصلی همچنان بی جواب است که بسیج چیست؟

به نظر می‌رسد مناسب‌ترین روش برای دستیابی به مفهوم بسیج، کنار گذاشتن آثار شرایط زمانی و مکانی در مفهوم بسیج و مراجعه به مبتکر این واژه در ادبیات ماست، سخنان ایشان مي‌تواند تنها منبع قابل اعتماد در تفسیر این واژه باشد.
در اندیشه امام خميني (رحمة الله عليه) بسیج بیش ازآن که یک نهاد و تشکیلات باشد،روش مدیریت نهضت انقلاب و جامعه بود، چیزی که در ادبیات مبارزاتی از آن به قیام توده، نهضت ملی، حركت مردمی، اعتراض عمومی و امثال آن تعبير می‌شود و در ادبیات سیاسی مدیریت جامعه، به دموکراسی، مردم‌سالاری و نظایر آن یاد می‌گردد.

از آن جایی که بسیج در دوران جنگ عراق علیه ایران نام و عنوان خود را تثبیت کرد، شرایط زمانی به بسیج مفهوم نظامی بخشید و کم کم آن را به نهادی نظامی- انتظامی تبدیل کرد، اما در دیدگاه امام خميني (رحمة الله عليه) بسیج نهادي نظامی نبود بلکه مفهومی فراتر و گسترده‌تر از آن داشت و رنگ نظامی یکی از رنگ های آن بود که تحت تاثیر شرایط زمانی پررنگ‌تر گشت، وگرنه واژه بسیج با مفهوم مردم‌سالاری و حاکمیت مردم  بیشتر قرابت و همخوانی داشت. تأثیر منفی شرایط در محدود شدن این تعبير به یک مفهوم نظامی موجب گشت تا این واژه که به واقع یک نظریه‌ي سیاسی- اجتماعی بود از مفهوم حقیقی خود دور شود ودر یک شاخه‌ی آن محدود گردد و کارایی خود را در حوزه‌ي واقعی خود از دست بدهد. با این وصف همه مردم، حزب الله، مستضعف و امثال آن بسیجی می‌باشند و بدیهی است که در این تفسیر، نهاد، شکل ظاهری افراد،پوشش خاص،وابستگی ونظائر آن نقشی ندارند چنان که در اطلاق لفظ مردم به افراد جامعه هیچ کدام از این تشخص‌ها لحاض نمی‌گردد . از این رهگذر تنها کسانی بیرون از دایره مفهومی عنوان یاده شده قرار می‌گیرند که ستمکاری، تجاوز به حقوق عامه، نادیده انگاشتن حق تصمیم گیری برای مردم و حاشیه‌ای تلقی کردن آنان را روش و مرام زندگی سیاسی خود قرار داده باشند و روحیه‌ی طغیانگري وفرعون منشی را در خود ایجاد کنند.

مفهوم بسیج از دیدگاه امام خمینی(رحمة الله علیه)

 از منظر امام خمینی (ره) « بسیج شجره‌ی طیبه و درخت تناور و پر ثمری است که شکوفه‌های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می‌دهد.» «بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشه‌ی پاک اسلامی است.»«بسیج الگویی برای تمامی مستضعفین جهان وملتهای مسلمان عالم است.» «بسیج ،مدرسه‌ي عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده‌اند  2/9/1367».

ویژگی‌های یک بسیجی از منظر امام خمینی (ره):

جوان‌های ما به کرار از من خواستند که شما دعا کنید ما شهید بشویم، كسي كه مي‌گويد دعا كنيد شهيد بشويم دیگر نمی‌ترسند از این که آقای کارتر بفرستد این‌ها را به شهادت برسانند. 12/2/1359

ما شهادت را یک فوز عظیم می‌دانیم و ملت ما هم شهادت را به جان و دل قبول می‌کند، و از جنگ نخواهیم هراسید و مرد جنگ هستیم. 17/7/1359

امروز یکی از افتخارات بزرگ ملت ایران این است كه در برابر بزرگترین نمایش قدرت و آرایش ناوهای جنگی آمریکا واروپا در خلیج فارس صف‌آرایی نمود.  29/4/1367

افرادي که در بسیج و سایر جاها برای خدا خدمت می‌کنند، همه در حال عبادت هستنند و بسیج یک امر بسیار مهم و خوب است. 25/1/1364

این جوان‌های ما از هر طایفه‌ای و از هر گروهی که هستند و در جبهه‌ها برای اسلام جنگ می‌کنند، این‌ها نور چشم‌های اسلام هستند، این‌ها کسانی هستند که اسلام و مسلمین به این‌ها باید ارج بگذراد، به این‌ها باید افتخار کند. 16/9/1359

بحمد الله مردم ما همه آگاه و مهیا هستند و شما می‌بینید این ارتشی‌ها، پاسدارها، بسیج و سایر نیرو‌ها در جبهه چه می‌کنند. آنها وقتی می‌خواهند به خط مقدم بروند، انگار که به حجله‌ي عروسی می‌روند؛ حتی صدر اسلام هم این چنین وضعی را کمتر به خود دیده است، و بعضی از افراد نمی‌توانند این همه از خود گذشتگی را بفهمند و کار های انجام شده را نادیده می‌گیرند. 21/7/1361

شما که برای اسلام به پا خواسته‌اید و جان و مال نثار می‌کنید، در صف شهدای کربلا هستید، چرا که پیرو مکتب آنانید. 4/8/1359
ما در راه اسلام، این هدف مقدس، از شهادت نور چشمانمان هراس نداریم و سند ما، پدران و مادران شهدای عزیزمان است که آن چنان با گشاده‌رویی و شجاعت معنوی از شهادت عزیزانشان استقبال می‌کنند که انسان را به یاد حضرت علی ابن الحسین، امام سجاد و عمه بزرگوارش زینب کبری، فرزند علی ابن ابیطالب سلام الله علیهم می اندازد. 9/12/1360